Programi EU
Ministarstvo civilnih poslova BiH je institucija koja, između ostalog, u svom djelokrugu rada ima odsjek za mobilnost mlade i nadležno je za praćenje učešća BiH u različitim programima EU. Trenutno, BiH učestvuje u 8 EU programa koji pokrivaju različite oblike projekata i mobilnosti (kroz formalno, neformalno obrazovanje i kroz projekte iz različitih oblasti). Informacije za dva od tih programa, Evropski korpus solidarnosti i Evropska omladinska kartica, dostupne su samo na službenim web stranicama tih programa i web stranicama kontakt tačaka za te programe. Učešće BiH u ovim programima omogućava formalnim obrazovnim institucijama, javnim institucijama i organizacijama civilnog društva da implementiraju aktivnosti mobilnosti koje uključuju mlade ljude (različiti profili) ili one koji rade sa mladima i drugim stručnjacima kroz različite projekte.
U kontekstu mobilnosti u oblasti rada s mladima, najvažniji programi za mlade u BiH su Erasmus+ mladi i Evropske snage solidarnosti, koji u svojoj osnovi obuhvataju aktivnosti mobilnosti. To su programi EU u kojima BiH može učestvovati i implementiraju se kroz koordinaciju projekata i projektnih partnerstava od strane organizacija civilnog društva.
Opći cilj Erasmus+ programa je, kroz cjeloživotno učenje, podržati obrazovni, profesionalni i lični razvoj u oblasti obrazovanja, usavršavanja, mladih i sporta, u Evropi i šire, doprinoseći održivom rastu, kvalitetnim radnim mjestima i socijalnoj koheziji, inicirajući inovacije i jačajući evropski identitet i aktivno građanstvo. S obzirom na vrste saradnje koje nudi, program je ključan za unaprjeđenje saradnje u politici mladih u okviru Strategije Evropske unije za mlade 2019 – 2027 i razvoj evropske dimenzije u sportu.
BiH nema nacionalnu agenciju za mlade, kao što je to slučaj sa zemljama u grupi zemalja programa i trećim zemljama pridruženim programu, koja bi pokrivala područje informiranja o mogućnostima programa, pružala podršku organizacijama i mladima da iskoriste mogućnosti programa i finansijsku koordinaciju pojedinih poziva koji nisu centraliziranog tipa. Shodno tome, kada su u pitanju tijela nadležna za implementaciju programa, pored EACEA-e i Ministarstva civilnih poslova BiH, za BiH su značajni:
- SALTO Resursni centar za jugoistočnu Evropu fokusira se na podršku i promociju saradnje između zemalja programa i partnerskih zemalja zapadnog Balkana u okviru programa Erasmus+: Mladi u akciji i Evropske snage solidarnosti;
- Nacionalni Erasmus+ ured BiH (NEO) pomaže Komisiji, Izvršnoj agenciji i lokalnim vlastima u implementaciji Erasmus+ programa. To je žarišna tačka u zemlji za aktere uključene u Erasmus+ program u oblastima visokog obrazovanja, strukovnog obrazovanja i obuke, mladih i sporta, i
- Kontakt tačke – Centar za obrazovanje i druženje (COD) Jajce je odgovoran za informisanje i promociju mogućnosti koje program Erasmus+ Youth, a Nadbiskupijski centar za pastoral mladih Ivan Pavao II (NCM) je odgovoran za promociju programa Evropske snage solidarnosti i šta on nudi korisnicima u BiH.
Detaljan opis aktivnosti praćenja implementacije Erasmus+ programa na nacionalnom nivou nije dostupan.
Drugi po veličini evropski program koji omogućava mobilnost i dostupan je omladinskim organizacijama iz BiH je Evropske snage solidarnosti, koji je do 2019. godine bio poznat kao Evropska volonterska služba – EVS.
Pored volonterskih aktivnosti u okviru programa Evropske snage solidarnosti, organizacije iz BiH su također dostupne za učešće u aktivnostima humanitarne pomoći. U okviru aktivnosti humanitarne pomoći, volonteri (od 18 do 35 godina) imaju priliku da učestvuju u aktivnostima vezanim za pripravnost na katastrofe i pomoć nakon katastrofe, pokrivajući veoma širok spektar oblasti kao što su: promocija ravnopravnost spolova, zaštita žena i djece, zaštita izbjeglica i interno raseljenih osoba, zaštita migranata bez dokumenata, ublažavanje efekata klimatskih promjena, poboljšanje sigurnosti hrane, itd. Uz ovu vrstu aktivnosti, postoji i mogućnost individualnog i timskog volontiranja u kratkoročnim i dugoročnim aktivnostima. Ova aktivnost je dostupna samo osobama koje legalno borave u državi članici EU ili u trećoj zemlji pridruženoj programu (Island, Lihtenštajn, Turska i Republika Sjeverna Makedonija) i koje su se registrirale na portalu Evropskih snaga solidarnosti. Dakle, organizacije iz BiH ne mogu slati volontere, ali mogu biti domaćin drugim volonterima.
S obzirom na specifičnost ovih aktivnosti, program zahtijeva od organizacija da dobiju zasebnu oznaku Oznaka kvalitete za humanitarnu pomoć za koju je potrebno da se prijave direktno EACEA-i, a najmanje 3 organizacije sa važećom oznakom kvalitete za humanitarnu pomoć moraju učestvovati u implementaciji aktivnosti. Za organizacije iz BiH sa važećom oznakom kvalitete, učešće u ovim aktivnostima je dostupno kroz projektno partnerstvo sa vodećim organizacijama koje bi trebale biti iz država članica EU i trećih zemalja pridruženih programu.
Kada je riječ o tijelima nadležnim za provedbu programa Evropske snage solidarnosti, postoji preklapanje s tijelima u Erasmus+ programu, izuzev ulogu NEO-a. Oni nisu uključeni u program.
Treći po veličini evropski program dostupan za učešće mladih iz BiH je Evropska omladinska kartica. Riječ je o programu koji se provodi na državnom nivou, a koordinira ga organizacija PRONI Centar za razvoj mladih kao jedina licencirana organizacija u BiH za razvoj i distribuciju omladinske kartice.
Ostali programi
Regionalni ured za saradnju mladih (RYCO) je nezavisno funkcionalan institucionalni mehanizam, osnovan od strane šest učesnika sa Zapadnog Balkana (WB 6): Albanije, BiH, Kosova*, Crne Gore, Sjeverne Makedonije i Srbije, s ciljem promovisanja duha pomirenja i saradnje između mladih u regionu kroz programe razmjene mladih. Sporazum o osnivanju RYCO-a potpisali su premijeri WB6 na samitu Svjetske banke održanom u Parizu, 4. jula 2016. godine. RYCO finansiraju sve potpisnice Sporazuma, a podržavaju ga EU i drugi donatori. Sa svojim sjedištem u Tirani i lokalnim podružnicama u svim zemljama učesnicama, RYCO promoviše pomirenje, povjerenje, saradnju i dijalog na Zapadnom Balkanu kroz podršku i finansiranje projekata koji okupljaju mlade ljude u regiji. Pozivi dostupni za prijavu imaju regionalni karakter i namijenjeni su organizacijama civilnog društva i srednjim školama u zemljama učesnicama. Lokalni ured RYCO u BiH nalazi se u Sarajevu, te kroz saradnju sa ministarstvima, organizacijama i lokalnim upravama, održava informativne aktivnosti tokom cijele godine, kako bi misiju i mogućnosti RYCO-a približio mladima i potencijalnim aplikantima.
S ciljem boljeg informisanja mladih ljudi o svim mogućnostima mobilnosti i podsticanja aktivizma, RYCO je pokrenuo Hajde.media platforma za pružanje mjesta susreta za sve mlade ljude zainteresirane za mobilnost, učešće u događajima, prilikama i vijestima na Zapadnom Balkanu. Dizajnirana da pruži svakodnevnu promociju regionalne saradnje mladih, iskustava mladih, prilika i pripovijedanja, ova platforma utjelovljuje RYCO-ov cilj za mlade u regiji – da inspiriše mlade ljude da iskoriste prilike i prihvate pozitivne promjene u svojim zajednicama.
Studenti pomažu životu (Schüler Helfen Leben) je fondacija sa sjedištem u Njemačkoj sa uredom u Sarajevu koja podržava razvoj mladih u BiH kroz volontiranje i programe razmjene u Njemačkoj.
SHL se fokusira na osnaživanje mladih (u dobi od 18 do 23 godine) da postanu društveno angažirani i aktivni u svojim zajednicama. Kroz neformalno obrazovanje, SHL nudi mladim ljudima iz BiH jednogodišnje mogućnosti volontiranja u uredima SHL-a u Neumünsteru i Lübecku, gdje se uključuju u lokalne i međunarodne projekte. Program razmjene mladih, podržan od strane njemačkog Ministarstva vanjskih poslova, promovira mobilnost u formalnom obrazovanju i uključuje učenike i omladinske organizacije iz BiH i Njemačke. Preko 1.800 mladih iz 75 škola i 4 omladinske organizacije su do sada učestvovali u razmjenama. Razmjene uključuju pohađanje škole, život sa porodicama domaćinima i učešće u kulturnim aktivnostima, nakon čega slijedi ponovna posjeta partnerskoj školi ili organizaciji. SHL samostalno upravlja ovim aktivnostima bez direktnog uključivanja vladinih institucija u BiH.
Regionalni program koji omogućava mobilnost pojedinaca je “WBF MOVE Grant” koji implementira Fond za Zapadni Balkan. Fond za Zapadni Balkan (WBF) je međunarodna organizacija sa sjedištem u Tirani, Albanija, koju su osnovale vlade Albanije, BiH, Kosova*, Sjeverne Makedonije, Crne Gore i Srbije. Sporazum o stvaranju WBF-a potpisali su ministri vanjskih poslova WB6 u novembru 2015. godine. Fond je počeo sa radom 1. oktobra 2017. godine, nakon što su svi parlamenti njegovih konstitutivnih članova završili procedure ratifikacije. WBF ima odvojene pozive za projekte OCD-a, ali posebno grantove za mobilnost pojedinaca. Shema grantova za mobilnost posvećena je pojedincima i ima za cilj podsticanje međuljudskih veza. Preciznije, WBF će podržati pojedince iz regije u njihovom ličnom i profesionalnom razvoju pružajući projektna sredstva za regionalna istraživanja i nove perspektive, ohrabrujući ih da izađu iz svojih zona komfora, prihvate raznolikost i razviju regionalni način razmišljanja. Šema ima za cilj da podstakne regionalnu saradnju kroz različite oblike mobilnosti pojedinaca podstičući aktivan angažman za lokalna i regionalna pitanja i izazove.
Zakonski okvir koji se primjenjuje na strane volontere
Zakon o strancima BiH definira pravni okvir koji se primjenjuje na strane volontere. Član 49. ovog zakona definiše opće uslove za odobravanje privremenog boravka, a član 57. definiše privremeni boravak volontera na sljedeći način:
(1) Privremeni boravak može se odobriti strancu volonteru koji, uz uslove iz člana 49. (Opći uslovi za odobrenje privremenog boravka) ovog zakona, ispunjava i sljedeće uslove da:
- nije mlađi od 18 niti stariji od 65 godina,
- ima ugovor o volontiranju zaključen sa ustanovom, institucijom, humanitarnom organizacijom, udruženjem građana ili fondacijom u BiH u kojoj obavlja volontiranje,
- priloži projekat na čijoj je realizaciji angažovan, odnosno dokument iz kojeg se vidi šema volonterskog rada, opis poslova i zadataka, broj izvršilaca, period volontiranja, nadzor i radno vrijeme,
- da organizacija u kojoj stranac volontira posjeduje polisu osiguranja od odgovornosti prema trećim licima i da preuzima odgovornost za stranca za vrijeme volontiranja, što uključuje troškove izdržavanja, smještaja, ishrane, zdravstvenog osiguranja i povratka.
(2) Privremeni boravak strancu volonteru odobrava se na period do jedne godine, a izuzetno se može produžiti pod istim uslovima pod kojima je boravak odobren, ako trajanje projekta na kojem je stranac angažovan traje duže od godinu dana.
* Ova oznaka ne prejudicira stavove o statusu i u skladu je s Rezolucijom Vijeća sigurnosti UN-a 1244/1999 i Mišljenjem Međunarodnog suda pravde o deklaraciji o nezavisnosti Kosova.
* Ibid.